Το 1ο ελληνικό φιλμ νουάρ

«Ο Δράκος», 1956, σκηνοθεσία: Νίκος Κούνδουρος, σενάριο: Ιάκωβος Καμπανέλλης, μουσική Μάνος Χατζιδάκις. Χαρακτηρίστηκε ως η καλύτερη ελληνική ταινία της δεκαετίας του 1950-1960. Αποτελεί μία από τις δικές μου αγαπημένες ταινίες, και τέλος, είναι αποδεδειγμένα η πρώτη ταινία που εμφανίζει χαρακτηριστικά του κινηματογραφικού στιλ Φιλμ Νουάρ (κι ας μην είχε ενταχθεί στο αφιέρωμα προβολών για το ελληνικό φιλμ νουάρ του 48^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης – προφανώς, επειδή, είχε γίνει παλιότερα ειδικό αφιέρωμα σε αυτή).

Η ταινία, «Ο Δράκος», γυρίστηκε στην Ελλάδα και πρωτοεμφανίστηκε στο κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας, όπου και δεν πέρασε απαρατήρητη. Ωστόσο, στην Ελλάδα απέτυχε παταγωδώς! Το ελληνικό κοινό φαίνεται πως δεν ήταν γαλουχημένο σ’ αυτό το είδος, και δεν μπορούσε να υπάρξει ταύτιση με τους χαρακτήρες του έργου, καθώς ήταν δύσκολο να τους κατανοήσει, πόσο μάλλον να τους αποδεχτεί. Το ίδιο φυσικά συνέβη και σε σημαντική μερίδα του τύπου που έκαναν λόγω μέχρι και για ανθελληνική ταινία. (Αχ, να, γιατί η ημιμάθεια και η εύκολη συμπερασματολογία σκοτώνει!).

Υπόθεση:

Ένας ασήμαντος τραπεζικός υπάλληλος – σαν εκείνον τον ήρωα του Ντοστογέφσκυ στο έργο “Το υπόγειο” – ετοιμάζεται να περάσει την πρωτοχρονιά μόνος του. Όταν αντικρίζει αφίσες και φωτογραφίες ενός κακοποιού που καλείται “Ο Δράκος”, συνειδητοποιεί πόσο του μοιάζει! Η αστυνομία που, επίσης, παραπλανάται από την ομοιότητα τον καταδιώκει. Εκείνος βρίσκει καταφύγιο σ’ ένα καμπαρέ, όπου και αντιμετωπίζεται ως ο πραγματικός Δράκος. Ο ήρωας ταυτίζεται με τον ρόλο του, καθώς, ποτέ πριν δεν βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, έτσι, καταλήγει να αναμειχθεί με τον υπόκοσμο, ώσπου αποκαλύπτεται η αλήθεια και εκείνος πληρώνει το ψέμα του ακριβά…

Δείτε την ταινία εδώ:

Εμβαθύνοντας…

Το φιλμ-νουάρ προήλθε από την αμερικανική λογοτεχνία νουάρ του 1930, η οποία διαφοροποιείται ριζικά από την κλασική αγγλική αστυνομική λογοτεχνία (Arthur Conan Doyle “Sherlock” και Agatha Christie “Hercules Poured”). Δηλαδή, στα αγγλικά αστυνομικά έργα η αποκάλυψη των ενόχων είναι αυτοσκοπός για το έργο, ενώ, στο νουάρ η εξιχνίαση του μυστηρίου είναι ελάσσονος σημασίας. Στο νουάρ σημασία έχει η ανάδειξη των χαρακτήρων. Γι’ αυτό, συχνά το σενάριο είναι περίπλοκο αφήνοντας αδιευκρίνιστα σημεία μέχρι και το τέλος.

Ο γαλλικός όρος film noir (μαύρη ταινία) αποτελεί κινηματογραφικό όρο που χρησιμοποιείται κυρίως για να ορίσει ένα συγκεκριμένο στιλ σε αστυνομικές ταινίες του Hollywood που δίνουν έμφαση στον κυνισμό των χαρακτήρων, αλλά και που παρουσιάζουν έναν ιδιαίτερο τρόπο σκηνοθεσίας.

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε τη διαμάχη μελετητών ως προς το αν το φιλμ νουάρ πρέπει να χαρακτηριστεί είδος ταινιών ή κινηματογραφικό στιλ (τρόπος σκηνοθεσίας). Κατά την ταπεινή μου πάντα γνώμη, δεν πιστεύω ότι έχει και μεγάλη σημασία αν θα υπάρξει ή όχι μία ξεκάθαρη ένταξη κι ούτε ποτέ σε κανένα είδος ταινιών ή στιλ ταινιών παρουσιάζονται πάντα όλα εκείνα τα γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν το είδος ή το στιλ που εντάσσονται! Η προσπάθεια να πείσει κανείς ότι είναι το ένα από τα δύο είναι – για μενα πάντα – πεταμένος χρόνος. Αλλά καθώς θίγεται ως θέμα στον χώρο, ας τοποθετηθώ κι εγώ υπέρ του ότι πρόκειται – μάλλον – για κινηματογραφικό στιλ, κατά την ταπεινή μου πάντα γνώμη.

Χαρακτηρτιστικά του στιλ:

Το κινηματογραφικό αυτό στιλ που άκμασε στο Hollywood δέχθηκε επιρροές από ευρωπαϊκά ρεύματα, όπως ο γερμανικός εξπρεσιονισμός και ο γαλλικός νεορεαλισμός. Από τον συγκερασμό αυτών βγήκε ένα αισθητικό αποτέλεσμα που συγκεντρώνει τα εξής χαρακτηριστικά: χαμηλός φωτισμός, έντονες αντιθέσεις, κυανοσκούρο στιλ, ασπρόμαυρη λήψη (ελάχιστες ταινίες νουάρ ξεφεύγουν από αυτό), συγκεκριμένο σκηνογραφικό κάδρο (συνήθως σκιές περσίδων ή καγκελωτής κουπαστής σκάλας πέφτουν πάνω σε έναν ηθοποιό ή έναν τοίχο ή και σ’ ένα ολόκληρο σκηνικό).

Άλλα χαρακτηριστικά οπτικά μέσα: λήψεις ανθρώπων που καθρεφτίζονται σε έναν ή περισσότερους καθρέφτες, πλάνα μέσα από κυρτό ή παγωμένο γυαλί, παραμόρφωση εικόνας, απροσδόκητες γωνίες λήψης, λοξά κάδρα κ.α.

Η μουσική είναι πάντα υποβλητική και παίζει σημαντικό ρόλο στην ταινία, καθώς και οι ήχοι (όπως ψυχρές φωνές στα τηλέφωνα, φρένα αυτοκινήτων στους δρόμους, ήχος γυναικείων τακουνιών στο δρόμο ή το πεζοδρόμιο, πόρτες που τρίζουν, πυροβολισμοί κ.ά.). Τα πρόσωπα των ηρώων μπορεί να κρύβονται εν μέρει ή ολόκληρα στο σκοτάδι.

Χαρακτηριστικά σεναρίου:

Τα σενάρια είναι ασυνήθιστα περίπλοκα, με ίντριγκες, συχνά περιλαμβάνουν flashback και άλλες τεχνικές μοντάζ που διακόπτουν και επισκοτίζουν την αφηγηματική αλληλουχία της υπόθεσης. Υπάρχει συχνά αφήγηση off (ακριβή, ντοκιμαντερίστικη περιγραφή με τη μικρότερη δυνατή ανάγκη προσφυγή στο λόγο. Χαρακτηριστική ταινία αφήγησης off είναι το The Killing του Stanley Kubric)