Αποδομώντας το Hollywood

Οι κλασικές αμερικάνικες ή χολιγουντιανές ταινίες μυθοπλασίας ή αλλιώς οι αμερικανιές αποκαλούνται συχνά cliché, καθώς συνήθως μετά τα πρώτα λεπτά προβλέπουμε εύκολα τι θα γίνει παρακάτω…

Κι όμως, παραμένουν πάντα εμπορικές. Γιατί άραγε;

Γιατί προβλέπουμε με ευκολία τη συνέχεια μιας χολιγουντιανής ταινίας μυθοπλασίας; Και, γιατί το Hollywood παραμένει πάντα στην κορυφή του κινηματογραφικού ενδιαφέροντος;

Ο πρωταρχικός λόγος που οι χολιγουντιανές ταινίες μας αρέσουν οφείλεται στο ότι είναι πιο εύπεπτες, δηλαδή, τις κατανοούμε ευκολότερα. Αυτό έχει να κάνει με το σενάριο, το οποίο χτίζεται πάνω στη σχέση αιτίας και αποτελέσματος, όπως δηλαδή χτίζονται και όλες οι ενέργειες/ σκέψεις του νου μας.

Έτσι, οι ταινίες αυτές γίνονται πιο κατανοητές, επιπλέον, με αυτόν τον τρόπο ζητάνε από τον θεατή να δώσει το ελάχιστο του νου του: προσοχή, μνήμη, συμπερασματολογία και υποθετικότητα. Η μόνη συμμετοχή του θεατή σε αυτές έγκειται στη δημιουργία υποθέσεων, τις οποίες, εν πολλοίς, επιβάλλει ο σκηνοθέτης με τον τρόπο που στήνει την ταινία, δηλαδή ο σκηνοθέτης είναι αυτός που οδηγεί τη σκέψη των θεατών συχνά παραπλανώντας τους.

Πως το κατορθώνει αυτό;

Ακολουθώντας ή παραβιάζοντας – εν πολλοίς ή εν μέρει – τους κανόνες αφηγηματολογίας και υφολογίας της ταινίας. Όπως όλα τα έργα τέχνης, έτσι κι οι ταινίες έχουν κάποια μορφή η οποία χωρίζεται σε δύο βασικά μέρη: το αφηγηματικό μέρος (πρόκειται για μια σειρά αφηγηματικών στοιχείων, τα οποία συγκροτούν την υπόθεση της ταινίας – κοινώς το σενάριο) και το υφολογικό μέρος (έχει να κάνει με τον τρόπο που κινείται η κάμερα, τους χρωματικούς συνδυασμούς του κάδρου, τη χρήση της μουσικής και άλλα επινοήματα από μέρους του σκηνοθέτη, εν ολίγοις, τα υφολογικά στοιχεία απορρέουν από τις διάφορες κινηματογραφικές τεχνικές και εφέ).

Οι χολιγουντιανές ταινίες έχουν έναν συγκεκριμένο τρόπο δόμησης της αφήγησης και σε αυτό οφείλεται και το γεγονός ότι εύκολα προβλέπουμε τι θα γίνει παρακάτω, γιατί έχοντας δει πολλές από αυτές αποκτάμε ασυνείδητα οικειότητα με τον τρόπο δόμησής τους.

Για παράδειγμα σε ταινίες περιπέτειας μπορεί η ρομαντική αγάπη να αποτελεί την υποπλοκή. Πλοκή και Υποπλοκή – δηλαδή, η αφήγηση – μπλέκονται και στήνονται με τη βοήθεια των υφολογικών στοιχείων (που αναφέραμε παραπάνω) με τον εξής τρόπο:

α) εισαγωγή – έκθεση (γνωρίζουμε τους ήρωες)

β) μπλέξιμο (τα γεγονότα απρόοπτα και μη, που συμβαίνουν στους ήρωες)

γ) κορύφωση (το σημείο που η δράση φτάνει στο αποκορύφωμά της), και τέλος

δ) η λύση που συνήθως είναι happy end.

Όλα αυτά στήνονται μπροστά στα μάτια μας με:

α) αφηγηματική λογική, δηλαδή αιτιατική σχέση γεγονότων. Η κάθε σκηνή έχει έναν και μόνο σαφή σκοπό: να προωθήσει τη δράση ένα βήμα παραπέρα ακόμα κι όταν φαίνεται ότι την επιβραδύνει. Σκοπός των σκηνών, λοιπόν, είναι να φτάσει η ταινία στην κορύφωση και αυτό γίνεται με τρόπο που κάθε σκηνή λύνει κάτι ήσσονος σημασίας και δημιουργεί μια νέα αιτία για να πάει την υπόθεση ένα βήμα παραπέρα. Η νέα αυτή αιτία είναι ουσιαστικά το λεγόμενο κίνητρο που ενεργοποιεί και, ταυτόχρονα, δικαιολογεί τις κινήσεις των ηρώων.

β) σαφής καθορισμός χρόνου, είναι αξιοσημείωτο ότι οι ταινίες αυτές, που συνήθως κρατούν γύρω στα 90’, διαχειρίζονται τον χρόνο στο έπακρο, δηλαδή, είναι συγκεκριμένος ο χρόνος που θα αφιερωθεί στην έκθεση, στο μπλέξιμο, στην κορύφωση και στη λύση της αφήγησης. Αν μία ταινία παρεκκλίνει από αυτό, συνήθως δε θεωρείται καλοφτιαγμένη και υστερεί. Ακόμα, στον προσδιορισμό του χρόνου εντάσσεται και η επανάληψη.

Κατασκευή χολιγουντιανών ιστοριών:

Τα δύο βασικά χαρακτηριστικά των ταινιών αυτών είναι το ψυχολογικό κίνητρο του ήρωα και η κινηματογραφική σύμπτωση (το τυχαίο γεγονός που θα του παρουσιαστεί), που χτίζονται κατά κανόνα σε δύο άξονες δράσης: τη βασική πλοκή, που συνήθως είναι μια ρομαντική αγάπη και την υποπλοκή, που συνδέεται αιτιολογικά με την πλοκή, (αθλητισμός, εργασία, κ.α.) ή και αντίστροφα.

Γιατί μετά το τέλος μιας ταινίας κάποια συγκεκριμένα σημεία της έχουν αποτυπωθεί στο μυαλό όλων και τα συζητούν;

Γιατί αυτά ήθελαν οι συντελεστές (σκηνοθέτης και σεναριογράφος) να θυμούνται όλοι. Και πως το πέτυχαν αυτό;

Με την επανάληψή τους σε τακτά χρονικά διαστήματα μέσα στην ταινία (συνήθως τρείς φορές). Τα επαναλαμβάνουν ενσωματώνοντάς τα στην ταινία μέσω της αφήγησης σε διαφορετικά σημεία αυτής. Συχνά, δε, αποτελούν και τα λεγόμενα μοτίβα της ταινίας.

γ) αναπαράσταση χώρου, σύνθεση του χώρου και προσανατολισμός των θεατών μέσω των ηρώων σε αυτή. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, ότι αιτιακή σχέση με την αφήγηση έχουν και τα αντικείμενα, δηλαδή, βρίσκονται στην ταινία για κάποιον λόγο, κάπως χρησιμεύουν, κάτι συμβολίσουν κ.λπ.

Αφηγηματικά και υφολογικά στοιχεία, λοιπόν, συνδυάζονται και συνθέτουν την ταινία αποσκοπώντας στην εκπλήρωση τριών βασικών στόχων, που έχουν να κάνουν φυσικά με τον θεατή. Δηλαδή, ένα σενάριο για να θεωρηθεί επιτυχημένο πρέπει να επιτυγχάνει τρεις βασικούς στόχους, να δημιουργεί τα εξής τρία στοιχεία στον θεατή:

Suspense/ suspended (αγωνία, εκκρεμότητα), το οποίο επιτυγχάνεται με την καθυστέρηση εκπλήρωσης μιας προσδοκίας που δημιουργείται μέσω της υπόθεσης στον ήρωα.

Surprise (έκπληξη), είναι το αποτέλεσμα της προσδοκίας που αποδεικνύεται λαθεμένη, δηλαδή έγινε κάτι διαφορετικό από αυτό που πιστεύαμε εμείς ή ο ήρωας ότι θα γίνει ή έγινε κάτι που δεν το περιμέναμε.

Curiosity (περιέργεια), όταν μας μεταδίδει την ανάγκη να κάνουμε εικασίες για το τι θα συμβεί παρακάτω.

Οι χολιγουντιανές ταινίες μετά το 1960 έχουν περίπου τα ίδια χαρακτηριστικά χώρου – χρόνου – αιτιότητας, αν αλλάζει κάτι αυτό είναι οι τεχνικές που αποδίδονται, λαμβάνοντας πάντα υπόψη σε όλα αυτά και την πρόοδο της τεχνολογίας. Ωστόσο, υπάρχουν κι εκείνες οι ταινίες που, ναι μεν κατατάσσονται στις χολυγουντιανές, αλλά έχουν κάτι διαφορετικό.

Που οφείλεται λοιπόν αυτό το κάτι; Πάντα θα υπάρχει ένας διαφορετικός τρόπος να πούμε ή να κάνουμε κάτι. Σε αυτό, λοιπόν, έγκειται και το γεγονός ότι κάποιες αμερικάνικες ταινίες ξεχωρίζουν παραλλάσσοντας ένα στοιχείο της βασικής δομής που προαναφέραμε ή εφευρίσκοντας ένα νέο κ.λπ. Όλο το παιχνίδι λοιπόν βρίσκεται στη διαχείριση της αφήγησης!

Ποιος ο ρόλος του δημιουργού σε αυτό;

Η ιδέα ότι οι αντιλήψεις μας για τη μορφή της ταινίας πηγάζουν από προγενέστερες εμπειρίες μας είναι σημαντική πληροφορία για τον καλλιτέχνη. Δηλαδή, ο εκάστοτε σκηνοθέτης και σεναριογράφος γνωρίζει ότι ο θεατής έχει συνηθίσει να παρακολουθεί ταινίες δομημένες με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Συνεπώς, εκμεταλλεύεται κάτι τέτοιο ανατρέποντας αυτή τη δομή ή μέρος αυτής. Έτσι, προκαλεί την έκπληξη στον θεατή ανατρέποντας καθιερωμένες νόρμες / δομές που διέπουν το είδος της ταινίας που παρουσιάζει.

Είναι ή όχι ποιοτικές αυτές οι ταινίες;

Ο Truffaut έλεγε ότι όταν ένα φιλμ γίνεται επιτυχία γίνεται κοινωνικό γεγονός, άρα, το ερώτημα της ποιότητας έρχεται σε 2η μοίρα.

Σαφώς και μία εμπορική ταινία μπορεί να είναι και ποιοτική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλες οι εμπορικές ταινίες μπορούν να θεωρηθούν ποιοτικές. Πολλές ταινίες του αμερικάνικου κινηματογράφου έχουν δώσει πολλά περισσότερα στο κοινό τους πέρα από την ψυχαγωγία. Το να ανακαλύψει κάποιος το κλειδί της επιτυχίας και, τελικά, αυτό να αναχθεί σε φόρμα, που θα ακολουθούν χρόνια και χρόνια τόσοι και τόσοι μεταγενέστεροι αυτού είναι πολύ μεγάλη επιτυχία!

Προφανώς αυτός είναι και ο βασικός λόγος που ο χολιγουντιανός κινηματογράφος παραμένει στην κορυφή των προτιμήσεων!